Madde 113

II. Amacın ve malların değiştirilmesi

Madde 113 - Durum ve koşullardaki değişmeler yüzünden vakıf senedinde yazılı amaca bağlı kalınması vakfedenin arzusuna açıkça uymayacak hâle gelmiş ise mahkeme, vakfın yönetim organı veya denetim makamının başvurusu üzerine diğerinin yazılı görüşünü aldıktan sonra vakfın amacını değiştirebilir.

Amacın gerçekleşmesini önemli ölçüde güçleştiren veya engelleyen koşulların ve yükümlülüklerin kaldırılmasında veya değiştirilmesinde de aynı hüküm uygulanır.

Amaca özgülenen mal ve hakların daha yararlı olanları ile değiştirilmesini veya paraya çevrilmesini haklı kılan sebepler varsa mahkeme, vakfın yönetim organı veya denetim makamının başvurusu üzerine diğerinin yazılı görüşünü aldıktan sonra gerekli değişikliğe izin verebilir.

I-) Yargı Kararları:

1-) YHGK, T: 22.07.2009, E: 2009/18-348, K: 2009/398:

“… Yargıtay 18. Hukuk Dairesi’nin 03.03.2008 gün ve 631-2351 sayılı ilamı ile;

… vakıflar gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgüle … meleri ile oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Bu tanıma göre, önemli olan vakfın amacını gerçekleştirmesi ve dolayısıyla özgülenen mal ve hakların amacın gerçekleşmesi için yapılacak iş ve işlemlere harcanmasıdır. Vakıf senedinin 5. maddesinin 1. fıkrasında, yıl içinde elde edilen vakıf gelirinin % 80’inin vakıf amaçlarına, % 20’sinin ise yönetim ve idare masrafları ile ihtiyaçlara özgülenmesi ve harcanması öngörülmüş iken, tescili istenilen değişiklik senedinin bu maddeye karşılık gelen 18. maddesinin 1. fıkrasında yıl içinde elde edilen gelirin en az üçte ikisinin vakıf amaçlarına harcanması şeklinde değiştirilmesi ve bunun tescili sonucu vakfın amaçlarını gerçekleştirmek için öngörülen nakit miktarında azalmaya sebebiyet verilmesi doğru görülmemiştir…

…dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda, mahkemece önceki kararda direnilmiştir. Hukuk Genel Kurulu’nca … gereği görüşüldü: … Dava, noterde düzenleme şeklinde yapılan vakıf senedi değişikliğinin tescili istemine ilişkindir. … Uyuşmazlık; vakıf senedinde yapılan değişikliğin, vakfın amaçlarını gerçekleştirmek için öngörülen nakit miktarında azalmaya sebebiyet verip vermeyeceği, dolayısıyla değişikliğin yasal ve yerinde olup olmadığı noktasında toplanmaktadır. Tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, dosyadaki tutanak ve kanıtlara, bozma kararında açıklanan gerektirici nedenlere ve özellikle bir vakfın kurulmasında amaç ile yeterli mal ve hakların varlığının esaslı unsur olmasına; 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 113. maddesi gereğince ancak amaç değişikliği yapılmadıkça kurucu iradenin ortaya koyduğu mal ve hakların vakıf aleyhine değişikliğe uğratılmasının mümkün bulunmamasına; Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden alınan görüşün bağlayıcı olmamasına, mahkemece dayanılan yasal değişikliğin de vakıf senedinde değişiklik yapılmasını haklı kılmamasına göre, Hukuk Genel Kurulu’nca da benimsenen özel daire bozma kararına uyulmak gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır.”

2-) Y. 18. HD, T: 07.02.2005, E: 2004/7793, K: 2005/409:

“… Türk Medeni Kanunun 113. ve Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkında Tüzüğün 26. maddeleri, vakfın asıl amacının niteliği ve kapsamı vakfedenin vakıf senedinde belirttiği isteğine açıktan açığa uymayacak derecede değişmiş olursa, amacın değiştirilmesi için yetkili asliye mahkemesine başvurulacağını hükme bağlamış olup, burada ölçü vakfın değişen koşullar karşısında başlangıçtaki amacın gerçekleştirilmesinin olanaksız duruma gelmesidir. Amacın değiştirilebilmesi için objektif ve subjektif koşulların birlikte oluşması gerekir. Objektif koşullar bakımından amacın anlam ve içeriğini yitirmesine, subjektif koşullar bakımından da değişmiş olan amacın artık vakfedenin isteğiyle bağdaşmasına olanak bulunmamasına bağlıdır. Ancak bu iki koşulun gerçekleşmesi durumunda, vakfın amacı, vakfedenin asıl amacına aykırı olmamak kaydıyla, vakıf yönetim organının veya Vakıflar Genel Müdürlüğünün başvurusu üzerine yetkili asliye mahkemesince değiştirilir.

Somut olayda; tescil edilmiş Şişli Etfal Hastanesi Vakfına ait Senedin 4. maddesinin (b) fıkrasında, sağlıkta çağdaş düzeye yükselebilmek için hastanenin onarılması genişletilmesi ve modernleştirilmesini sağlamak şeklinde münhasıran adını aldığı hastane gözetilerek düzenlenmiş olan amacın değiştirilmesi ve genişletilmesi sonucunu doğuracak nitelikte, vakfın hastaneler ile diğer sağlık kurumlarının onarılması, genişletilmesi ve modernleşmesi için imkânları ölçüsünde yardımda bulunmayı; yine aynı maddenin (d) fıkrasında amaçlar arasında çevre sağlığı konusunda çalışma bulunmadığı halde sözü edilen fıkraya bu konuyu da amaçlar arasına almayı hedefleyen değişikliklerin tesciline karar verilmiştir.

Mahkemece; vakıf senedine eklenmek suretiyle yapılan düzenlemelerin vakfedenin kuruluş sırasında bizzat belirlediği amacın genişletilmesi ve değiştirilmesi sonucunu doğuracak biçimde iradesine aykırılık oluşturduğu gözetilmeden ve Türk Medeni Kanununun 113. ve Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Kurulan Vakıflar Hakkında Tüzüğün 26. maddelerinde öngörüldüğü üzere, mevcut durum ve koşullarda vakıf senedindeki amacın genişletilmesi veya değiştirilmesi zorunluluğunu ortaya koyan herhangi bir gelişme ve buna bağlı olarak vakfedenin isteklerine açıkça uymayacak hallerin varlığı ileri sürülmediği gibi vakfın değiştirilen amacına uygun olarak gelirinde herhangi bir artış olup olmadığı hususu da araştırılmadan amacın genişletilip değiştirilmesi niteliğindeki bu hükümlerin aksi düşüncelerle uygun bulunarak tesciline karar verilmesi, … doğru görülmemiştir ...”

3-) Y. 18. HD, T: 08.04.2002, E: 2002/793, K: 2002/3691:

“… İstanbul Darülaceze Kurumunu yaşatmak, günün ihtiyaç ve koşullarına göre geliştirmek, uygun imkânlar sağlandığında gerek İstanbul’da gerek diğer illerde yeni D... Kurumları oluşturmak, devletimize ve milletimize yaraşır örnek bir kurum haline getirmek, ücretli ve ücretsiz huzurevleri, kreşler, sağlık tesisleri açmak, inşa etmek, ettirmek, işletmek veya işlettirmek, bu kurumun sahip olduğu ve bundan sonra sahip olacağı taşınmazların kira gelirlerini artırıcı önerileri ilgili kurullara iletmek, mevzuatın müsaadesi dâhilinde kuruma ait eski binaları onarmak şeklinde sınırlandırılmıştır.

Dava, bu amaç maddesine dört yeni fıkra eklenmesine dair değişikliğin tescili istemine ilişkindir. Dosyada bulunan ve noterde düzenleme şeklinde hazırlanan söz konusu vakıf senedi değişikliğinde, vakıf senedinin amaç maddesine eklenmesi istenilen ve D’de bulunan ihtiyaç sahibi kişilerin maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen (e) fıkrası ile D... Vakfı’na önemli ölçüde nakdi ve ayni katkıda bulunanların zamanla muhtaç duruma düşmeleri halinde kendilerine yardımda bulunmayı öngören (g) fıkrası vakfedenlerin iradelerini yansıtan vakıf senedinin 3.maddesindeki muhtaç ve düşkünlerin barındırılıp korunacakları darülacezeye yönelik amaçlar kapsamında faaliyetler olarak …” (mütalaası) “ … mümkün ve bu bağlamda, uygulamada tereddütleri giderici nitelikte olması nedeniyle senede eklenmesi amaç değişikliği oluşturmayacağı cihetle uygun bulunmuştur. Ancak; …

Davacı vakfın amacında hedeflenen muhtaç ve düşkün statüsünde kabulü mümkün olmayan, D... Kurumunda çalışanlara giyim, ulaşım, eğitim, yakacak ve benzeri maddi yardımda bulunmayı öngören (d) ve (f) fıkralarının vakıf senedine eklenmesinin, vakfedenlerin belirlenen amacının genişletilmesi doğrultusunda ve iradelerine aykırılık oluşturduğu gözetilmeden ve ayrıca 743 Sayılı Medeni Kanunun 80. maddeleri ile 4721 Sayılı yeni Türk Medeni Kanununun aynı hususu düzenleyen 113. maddesinde öngörüldüğü üzere, durum ve koşullarda vakıf senedindeki amacın değiştirilmesi zorunluluğunu ortaya koyan herhangi bir gelişme ve buna bağlı olarak vakfedenlerin isteklerine açıkça uymayacak hallerin varlığı iddia edilmediği gibi bu yolda bir vakıa da mevcut değil iken amacın genişletilip değiştirilmesi sonucunu doğuran bu hükümlerin eklenmesinin de mahkemece uygun bulunup tesciline karar verilmesi doğru görülmemiştir. Ayrıca, …

Dosyada bulunan davacıya ait vakıf senedinin 12. maddesine eklenmek istenilen fıkra da, mütevelli heyet üyelerinin mazeretsiz olarak üst üste olağan ve olağanüstü iki toplantıya katılmaması veya noterden düzenlenmiş vekâletname ile vekil tayin etmemesi halinde, yönetim kurulunca alınacak karar sonucu bu üyeliklerinin sona ereceği öngörülmekte ise de; vakfın asli ve en yüksek karar organı niteliğinde olan, yönetim kurulunu seçen, denetleyen mütevelli heyet üyelerinin, kendisinin seçtiği kurulun kararıyla bu üyeliklerinin sona erdirilmesi şeklindeki senet değişikliği de, bu iki kurulun statü ve fonksiyonlarıyla bağdaşmayacağından doğru değildir …”

II-) Türk Kanunu Medenîsi:

Hükmün Türk Kanunu Medenîsi’ndeki karşılığı için iki hükmü zikretmek gerekir:

1-) II. Gayenin değiştirilmesi

Madde 80

(903 sayılı ve 13.07.1967 tarihli Kanunun 1. maddesi ile değişik)¹ Vakfın asıl gayesinin mahiyet ve şümulü vakfedenin arzusuna açıktan açığa uymıyacak derecede değişmiş olursa, yetkili asliye mahkemesi idare uzvunun veya teftiş makamının müracaatı üzerine duruşma yaparak vakfın gayesini değiştirebilir.

Gayeyi tehlikeye koyan mükellefiyet ve şartların kaldırılması veya değiştirilmesi de aynı hükme tâbidir.

Not: Hüküm 903 sayılı Kanunla değişikliğe uğramadan önce şu şekilde idi:

“II. Gayenin tebdili

Madde 79

Tesisteki gayenin mahiyet ve şümulü; tesis ile tesis edenin arzusu arasındaki tevafuku açıktan açığa izale edecek derecede tebeddül etmiş olursa İcra Vekilleri Heyeti; teftiş makamının teklifi üzerine tesisin idare heyetinin tahrirî mütalâasını aldıktan sonra, gayesini tebdil edebilir. Tesisin gayesini tehlikeye koyan vezaif ve şeraitin ilga veya tebdili dahi aynı hükümlere tabidir.”

2-) III. Malların değiştirilmesi

Madde 80 / A

(903 sayılı ve 13.07.1967 tarihli Kanunun 1. maddesi ile eklenen madde)² Geliri giderini karşılamıyan veya kıymetine uygun gelir getirmiyen vakfın malları, daha yararlı her hangi bir mal veya para ile değiştirilebilir. Bu değiştirmeye, teftiş makamının teklifi üzerine idare uzvunun düşüncesi alındıktan sonra yetkili asliye mahkemesi karar verir.

III-) Madde Gerekçesi:

Yürürlükteki Kanunun 80 ve 80 / A maddelerini karşılamaktadır.

Bu iki madde, “Amacın ve malların değiştirilmesi” kenar başlığı ile tek madde hâlinde düzenlenmiştir. 112 nci maddedeki gerekçeler, burada da geçerlidir.

IV-) Kaynak İsviçre Medenî Kanunu:

Not: İsviçre Medenî Kanunu’nun 86. maddesine, 08.10.2004 tarihli Federal Kanun ile 01.01.2006 itibariyle yeni bir kenar başlık eklenmiş ve hükmün 1. fıkrası değiştirilmiştir.